1. Đền thờ Po Haniim Par  

Lễ hội Cambur diễn ra hằng năm tại ngôi đền Po Haniim Par ở Palei Pacam (khu phố Chăm), thị trấn Lạc Tánh, huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận vào tháng 9 theo lịch người Chăm địa phương. Ngôi đền Po Haniim Par được xây dựng mới từ năm 1968 trải qua nhiều lần tu bổ, đến năm 2006 đã được kiên cố hóa giống như Miếu thờ của người Việt. Kiến trúc ngôi đền gồm có một chính điện mang tên Bimong Po Haniim Par nằm ở phía Tây có cửa ra vào mở ở hướng Đông, một nhà bếp (sang ging) nằm ở phía Nam và một chuồng ngựa (sang athaih) nằm ở phía Bắc. Bên trong chính điện có một gian phòng làm nơi đặt sắc phong do vua triều Nguyễn ban cho người Chăm. Lễ hội Cambur diễn ra trong 3 ngày, sau khi ở làng cúng xong thì các gia đình tổ chức cúng gia tiên.

2. Lễ hội Cambur làng

Mở đầu cho lễ hội Cambur làng là nghi thức tấu trình với Po Haniim Par (Anakhan Po Haniim Par) về việc tổ chức thi đấu đá gà của người dân sẽ diễn ra vào sáng ngày mai. Chủ lễ thực hiện nghi thức là ông Ka-ing với các vật lễ là: 5 miếng trầu tem, 5 miếng cau, 2 con gà luộc, 1 xị rượu, 1 chén than lửa để đốt trầm và thuốc lá. Nghi thức tấu trình được khép lại bằng tiết mục hát đối đáp (Adaoh Kasa) giữa các ông Kadhar và Pajau. Sau khi việc trình báo xong thì người dân mang gà đá đến đăng ký với Ban tổ chức để sắp xếp, bắt cặp thứ tự lượt thi đấu.

Trước khi bắt đầu khai hội đá gà dân làng thực hiện nghi thức đi mời cháu của Po Haniim Par đến tham dự, chứng kiến hội đá gà ở trên núi cách ngôi đền chừng 3km. Trong lúc này, các “võ sĩ gà” hội tụ tại sân thi đấu chuẩn bị cho cuộc tranh thắng thua. Địa điểm tổ chức đá gà diễn ra tại sân khấu của Nhà văn hóa nằm đối diện với ngôi đền Bimong Po Haniim Par. Sân thi đấu được rào lại 4 góc bằng cách căng dây thừng. Điều khiển cuộc thi đá gà gồm có 2 Halau Balang (trọng tài chính), có nhiệm vụ cầm cây gậy màu đỏ để thả gà vào sân và 2 trợ lí ngồi ở hai góc có nhiệm vụ gắn thanh đao bằng sắt vào chân trái của gà đá. Theo thông lệ thường niên, con gà vào đá trận đầu tiên là con gà của Po Bhum do người Raglai mang đến thách đấu với gà của người dân địa phương. Bất cứ con gà nào thua trận đều bị làm thịt để cúng, con gà thắng được phép mang về nhà. Trong trường hợp gà đá bị thua hoặc sợ bỏ chạy không dám đá nữa thì ngây lập tức sẽ bị trọng tài cầm gậy đập cho chết hoặc do chính chủ của gà đá sẽ vào sân đập chết trong tiếng hò héc kêu đập phấn khích của khán giả. Ngày nay, cuộc thi đá gà không còn nhằm đề giành quyền quản lý lịch pháp hay làm chủ đất đai nữa mà đơn thuần chỉ là ngày hội vui của người dân.

Sau hội đá gà, vào buổi chiều tiến hành nghi thức rước sắc phong. Từ ngôi đền Bimong Po Haniim Par sắc phong được rước ra ngoài trời đặt trên sân khấu để tiến hành việc dâng lễ và cúng kính. Các chức sắc và chức việc như ông Ka-ing, Maduen, Kadhar, Pajau  và Halau Balang tập trung ngoài sân dưới bóng mát cây me làm nghi thức cúng rồi ăn nhẹ buổi chiều bằng cháo gà. Kế tiếp, các chức sắc di chuyển đến ngôi đền làm nghi thức thỉnh mời thần linh và tiến hành rước sắc phong. Ở bên ngoài, dàn nhạc gồm có trống, chiêng, cờ, đang chờ sẵn để chuẩn bị rước sắc phong một cách long trọng. Người chủ lễ chính trong buổi lễ vẫn là ông Ka-ing. Tuy nhiên, nghi thức rước sắc phong phải có sự chứng giám của chức sắc Awal là Po Gru.

Đoàn rước sắc phong ngoài các chức sắc và người dân còn có các thiếu nữ múa dẫn đường. Họ mang áo truyền thống và đến lạy trước bàn sắc phong. Quan cảnh buổi đón, rước sắc phong rất trang nghiêm có sự tham gia của hàng trăm người. Tuy rằng, đoạn đường đi rước không quá 100m. Sắc phong mang ra khỏi chính điện không phải bằng kiệu khiêng mà được đội trực tiếp trên đầu đi đến chỗ cúng lễ.

Người dân mang lễ vật đến cúng, cầu xin những điều may mắn, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng được tươi tốt và bội thu. Sau khi thực hiện nghi thức cúng xong, các chức sắc dùng bữa tiệc nhẹ với rượu, trứng, bánh trái. Cuối cùng buổi lễ là tiết mục tiết mục hát đối đáp Adaoh Kasa  do các ông Kadhar và Pajau biểu diễn. Trong lần hát này, người hát đứng thành hai hàng đối diện nhau hát đối qua đáp lại. Sau khi hát xong, coi như buổi lễ Cambur của làng kết thúc. Sắc phong được rước trở lại về vị trí cũ và bảo quản tại đền Bimong Po Haniim Par.

3. Lễ hội Cambur gia đình

Khi  lễ  Cambur của làng và hội đá gà tổ chức xong, thì lễ Cambur gia đình được mở ra trong suốt cả tháng. Lễ Cambur gia đình nhằm mục đích tưởng niệm về tổ tiên, cầu xin thần linh ban cho những điều tốt lành. Các nghi thức cúng tổ tiên đều diễn ra ở ngoài trời, khoảng không gian làm nơi hành lễ được rào lại bằng tấm liếp đan bằng tre (Kateng) chỉ chừa một lối ở phía Tây. Ngày nay, ít gia đình còn dùng Kateng mà họ sử dụng tấm bạc phơi lúa làm hàng rào.

Những lễ vật dùng cúng tổ tiên và thần linh là những thực phẩm có trong thực đơn trong ẩm thực truyền thống của người Chăm như : Cơm vun đầy chén, canh bồi, chuối, bún tươi, bánh tét đòn, bánh tét cặp, bánh ít, món thịt xào, cá kho, thịt gà luộc, rau sống, bánh tráng nướng, mắm, muối, trầu, cau, trứng...

Tất cả, các lễ vật được sắp đặt trong rất thẩm mỹ: Một mâm chân cao đặt bên trái dùng để cúng cho thần linh (Salao ka yang), một mâm chân cao đặt bên phải để cúng cho tổ tiên (Salao ka muk kei). Ngoài ra, còn có mâm thường đặt bên cạnh. Khi các lễ vật dâng cúng đã chuẩn bị xong, người chủ lễ là ông Ka-ing hoặc ông Maduen làm nghi thức tẩy thể, rót rượu thỉnh mời thần linh và tổ tiên về hưởng vật lễ. Người chủ lễ mời thần linh trước rồi mời tổ tiên. Khi đến lượt mời tổ tiên các thành viên trong dòng họ, gia đình chấp tay trên đầu và nằm lạy, cầu nguyện. Đến đây, coi như lễ Cambur gia đình kết thúc, mọi người ngồi chung với nhau sinh hoạt, ăn bữa cơm gia đình.

Lễ hội Cambur là một trong năm lễ hội lớn của người Chăm ở Palei Pacam tỉnh Bình Thuận được tiến hành thường niên mang tính sinh hoạt cộng đồng nhằm tưởng nhớ về tổ tiên. Đối tượng thờ phượng chính là Po Haniim Par còn có tên gọi khác là Po Harum Cek mà người Chăm Phan Rang gọi là Po Patao Bin Nathuer. Qua việc thực hiện các nghi thức trong lễ hội Cambur đã tái diễn lại phần nào sinh hoạt của người Chăm ngày xưa. Đặc biệt, là nghệ thuật biểu diễn âm nhạc thể hiện ở lối hát đối đáp. Trong tương lai, cần sớm khảo sát và nghiên cứu toàn bộ hệ thống lễ hội người Chăm ở Tánh Linh. Nghệ thuật hát đối đáp chưa được nghiên cứu nhiều, do đó cần sự quan tâm của các cơ quan, ban ngành chức năng nhằm góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá phi vật thể của người Chăm./.

Bá Minh Truyền